یکی از صنایع دستی کاربردی، چاپ کلاقه ای (باتیک) نام دارد. در واقع باتیک یا چاپ کلاقه ای هنری است که به وسیله موم و رنگ های مختلف، پارچه های ساده یا سفید مخصوصا ابریشم را رنگ آمیزی یا نقش دار می کنند. چاپ باتیک در بدو ورود به کشورمان به رنگ سفید در زمینه مشکی انجام می شد و پس از مدتی رنگ قرمز را با رنگ سفید به کار بردند و به تدریج رنگ های دیگر اضافه شد.ابزار کار هنر باتیک در نوع معمول آن، وسیله ای است به نام تیان، قلم مو، مهر و کارگاه چوبی که برای مهار کردن پارچه به کار می رود.روش کار باتیک بر چند نوع است: چاپ مستقیم، چاپ برداشت، چاپ با شابلون، نقاشی باتیک روی پارچه ابریشمی، قلم مویی، پیچشی و تار عنکبوتی. در روش معمولی آن موم یا صمغ را ذوب نموده، درون تیان ریخته و با حرکت تیان بر روی پارچه، نقش مورد نظر را طراحی می کنند. سپس پارچه را در محلول رنگ فرو می برند. بنابراین قسمت هایی که موم دارد، رنگ نشده باقی می ماند. سپس پارچه را موم گیری می کنند. روش دیگر آن است که به جای استفاده از تیان، مهر را در موم مذاب فرو برده و روی پارچه می زنند. سپس بقیه مراحل آن مانند روش قبلی انجام می شود. در رنگرزی باتیک از 3 نوع رنگ گیاهی، شیمیایی و ری اکتیو استفاده می شود. موارد کاربرد چاپ باتیک یا کلاقه ای بسیار است و شامل انواع پرده ها، تابلوها، دیوارکوب ها، لباس های محلی و هنری، شال و روسری و ... می باشد.کارگاه چاپ باتیک خانه ملک وابسته به میراث فرهنگی خراسان رضوی، از سال 85 در این زمینه فعال است

چگونگی چاپ باتیک: چاپ کلاقه ای ( باتیک):

باتیک عبارتند از هنری دستی است که در جنوب شرقی هندوستان ، اروپا وقسمتی از آفریقا تهیه می‌شود ونوعی از آن که به کلاقه ای معروف است بیشتر در روستا های اطراف وبه ویژه در مناطق روستایی اسکو کهنمو اسکندان ، دیزج، وبا ویل روادارد.

باتیک و است جاوه ( یکی از جزایر کشور اندونزی ) که در فرهنگ نفیسی حصار وضریح معنا شده و عوام آن را کلاغی .کلاقی وکلاقه ای می‌خوانند ومی‌نویسند ودر پاره ای از نقاط نیز ( قنوز) که معادل اذری ابریشم اشت تلفظ می‌شود و وجـــــــه آن است که چون در گذشته های دور معمولا قسمتهایی از پارچه را که قرار بود رنگ آمیزی شود به اشکال خاصی گره زده یا می‌دوختند وسپس مبادرت به رنگرزی می‌کردند . طبیعتا چون رنگ نمی‌توانست در قسمتهای گره خورده یا دوخته شده نفوذ کند‌ ، پس از پایان عملیات رنگرزی وباز شدن گره ها ونقاط دوخته شده قسمتهایی که رنگ را جذب نکرده بود حالتی نگاتیو در متن رنگی به خود می‌گرفت وبازار آنجا که معمولا فقط از یک رنگ وبیشتر رنگ سیاه استفاده می‌شود این نقوش تصادفی حالت پر کلاغ را به ذهن تداعی می‌کرد وبه همین جهت نیز برای متمایز ومشخص شدن از سایر منسوجات رنگرزی شده کلانی خوانده می‌شود.

باتیک که بیشتر به پارچه های با چاپ مقاوم در برابر نور. حرارت ، رطوبت ، وسایر عوامل جوی اطلاق می‌شود اصالتا هنری چینی است وبیش از 2000 سال از عمر آن می‌گذرد ودر حال حاضر علاوه بر ایران به صورت هنری ملی در بخشی از کشورهای جنوب و شرق اسیا رواج دارد ومعمولا صنعتگران از ابزار وادواتی بسیار ساده وابتدایی استفاده می‌کنند. یافته های باستان شناسی موجود در موزه های ایران و سایر کشورهای جهان گواه تولید پارچه هایی با چاپ باتیک را مشخص کرد. این نگفته قطعی به نظر می‌رسد که تزئین پارچه به وسیله هنر صنعت باتیک از سالهای بسیار دور وحتی قبل از کشف سایر شیوه های رنگرزی رواج داشته وکسانی بوده اند که با کمک وسایل ساده ای مهنند مهرها وقالبهای چوبی ، البسه وسایر پارچه های مورد مصرف عامه را با رنگ های متنوع گیاهی می‌کرده اند.

این شیوه های چاپ تدریجا به وسیله اقوام ابتدایی کشور اندونزی تکامل یافته وبا کشف گیاهانی که عصاره آنها مانع نفوذ رنگ در پارچه می‌شود تحول جدیدی در این هنر صنعت پدید آمده به این طریق صنعتگران برگ موز را در محلول سود سوز حل کرده ومایع چسباندگی را که بدست می‌آمده با ماسه نرم یا خاک رس مخلوط نموده و‌آنگاه به وسیله قلمهای مخصوص یا ابزار دیگری از این ماده مقاوم به عنوان جوهر استفاده ونقوش دلخواه را بر روی ابریشم خام نقاشی می‌کرده اند واز آنجا که پس از رنگ آمیزی وشستشوی پارچه نقاطی که قبلا به وسیلة ماده مقاوم پوشانده شده بود سفید باقی می‌ماند . چنانچه صنعتگران قصد رنگ آمیزی قسمت های سفید یا چند رنگ کردن پارچه را داشت مجددا قسمتهای رنگ آمیزی شده را با ماده مقاوم پوشانده ومبادرت به رنگ آمیزی دوباره یا چند باره آن می‌کرد و با تکرار این عمل پارچه نقش های رنگین متنوعی به خود می‌گرفت .

تاریخچه هنر معرق روی چوب

مقدمه تاریخی

معرق در معنای کلام «اصولاً هر چیز رگه دار را گویند » ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.

تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست؛ ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری ، بدون شک رابطه این دو هنر را درمی یابیم. برای آشنایی با ریشه ی این هنر ، صحبت از تاریخ تکوین به میان می آید و به عنوان مقدمه می توان از گنبد سرخ مراغه که در زمان ایلخانیان ساخته شده است، یاد کرد؛ این گنبد نوع بسیار ساده ی کاشی کاری بدین سبک است.

کاشی کاری معرق در دوران مغول نیز به همین منوال بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شکوفایی خود رسید و آثار ارزنده ای در هنر کاشی کاری پدید آمد. این شکوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز کاشی کاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقشهایی که در کاشی کاری معرق به کار برده می شد نقش های اسلیمی بود. اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای کاشی کاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشکال مانند اسلحه جنگی در هنر کاشی کاری دوران قاجاریه نمایان شد .

از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده ی کمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن کوشا بوده اند.وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه ی عمل است که در هر دو ، نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.یکی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه ی این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ، متعلق به عصر قاجاریه است که در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد. ارتفاع این ساختمان در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است. هر طرف این در به سه قسمت مربع شکل تقسیم شده است:

مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است که نقشهای اسلیمی معرق کاری شده در این قسمت جای گرفته است.

سابقه ی معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال 1309 ه . ش برمی گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد ، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیاد گذاشتند. این مؤسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند: مدرسه صنایع قدیمه و هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و مدتی نیز به عنوان یکی از واحدهای اداره کل آفرینش هنری و ادبی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، در تعالی و تکامل هنرهای سنتی سهم بسزایی داشته است. این اداره کل در سال 1346 به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام داد و سرانجام در سال 1357 به عنوان یکی از واحدهای دفتر پژوهش و آفرینش به حیات خود ادامه داد . پس از پیروزی انقلاب، اداره ی مذکور به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام یافت و فعالیت های خود را در اداره ی کل هنرهای سنتی دنبال کرد. تا این زمان هنرجویان آن را منحصراً افراد علاقه مندی تشکیل می دادند که طی فراگیری به استخدام رسمی درمی آمدند.

29 صفحه فایل Word قابل ویرایش

هنر ما قبل تاریخ

هنر ما قبل تاریخ به سه دوره مهم تقسیم می شود :

الف- دوره پالئولینیک ب- دوره نئولیتیک ج- دوره برنز و آهن

در این دوره که از نظر زمان دورترین نقطه تاریخی را در بر می گیرد .اولین گام های بشر برای ساختن ابزار و وسایل مورد احتیاجش برداشته شد. از این دوره آثاری در غارها بدست آمده است .

از این دوره آثاری از مجسمه و نقاشی در دست است مانند: ونوس ساویذیانو – ونوس ویلندورف حدود 15000- 10000 ق م و نقاشیهای غار آریژ .

ب- دوره نئولیتیک: ( نوسنگی )

اولین آثارمعماری و بناهای ساخته شده دست بشر در این دوره بوجود آمده است . زیرا دوره یخبندان به پایان رسید.

ج- دوره برنز و آهن :

این دوره از زمانی آغاز می شود که فلزات ساخته می شوند .در این عصر شهرسازی اهمیت پیدا می کند. دراین دوره است که ما با تمدنهای عظیمی چون مصر ، بین النهرین و مدیترانه آشنا می شویم .

هنر بدوی

امروز هنوز قبایلی یافته می شوند که در شرایط عصر پارینه سنگی زندگی می کنند.مانند جامعه های بدوی آفریقای استوایی وجزایرجنوب اقیانوس آرام و دو قاره شمالی و جنوبی آمریکا .

جامعه های بدوی دراساس روستایی ومستغنی از غیر اند ، واحدهای اجتماعی وسیاسی آنها به ترتیب دهکده وقبیله است، نه شهر و دولت . دو دوام و قرارشان مبتنی برحفظ رسوم وسنن است.بی یاری اسناد و اوراق نوشته شده قسمت عمده آثارهنری جنبه مذهبی دارد. تندیسها خلاصه و اغراق شده از آثار پیکر آدمی است .

دراغلب تندیسهای آفریقایی پیکر انسان بطور تجریدی و دور از واقع گرایی نشان داده شده است درتندیسها اغراق دیده می شود . مثلا در پیکر انسان سر بزرگتر ساخته شده است .

در بین سرخپوستان نقاشی موقتی بنام نقاشی شنی که توسط جادوگر قبیله به وجود می آید و او در مراسم مربوط به مداوای بیماران به کار می رود و در مراسم برای تضمین موفقیت در شکار و افزایش قدرت انسان به کار می‌رود .

هنر مصر

هنرمصر از قدیمی ترین و شکل گرفته ترین نوع هنرهاست .

اختراع خط حدود 5000 سال قبل یکی ازپیروزیهای زودرس وضروری تمدنهای بین النهرین و مصر بود .

تاریخ مصر به سه دوره مشخص تقسیم می شود .

پادشاهی کهن:آثار مصری از 3000 تا 500 سال ق . ه به نحوی با هم شباهت دارند .

طرز فکر مصریان این بود که هر شخص باید بکوشد تا درزندگی خود وسایل خوشبختی پس از مرگش را فراهم آورد. از این رو هرفرد مصری می بایست آرامگاه ابدی خویش را چون جایگاهی همانند و یادآور محیط زندگی روزانه اش ترتیب دهد .

تا روح وی که در زبان مصری « کا »خوانده می شود درآن احساس آسودگی کند و نیز می بایست کالبدی جاودانی از خود باقی بگذارد . تا «کا» بتواند در آن حلول کند و به زندگی خود ادامه دهد . برای این منظور جسد را مومیایی می کردند. واز بیم آنکه جدم ازمیان برود پیکره ایشان را از سنگ و فلز می ساختند .

مشهورترین مقابر از نوع مصطبه مقبره پادشاه زوسر است .

در دوره سلسله سوم این مقابر شکل هرم هایی پله دار بخود گرفت. سیر تکاملی اهرام در دوره سلسله چهارم با ساختمان هرمهای سه گانه به اوج خود رسید .

22 صفحه فایل Word قابل ویرایش

بیش از ربع قرن تجربه

شرکتصنایعکاشی  اصفهاندر  سال1353 درزمینی  به  وسعت280,000متر مربع در کیلومتر 18 جاده اصفهان - نجف آباد برای تولید انواع کاشی دیواری با ظرفیت سالانه 3 میلیون متر مربع تاسیس گردید

 واحد 2 کارخانه نیز در سال 1368 باظرفیت 3 میلیون متر مربع در سال گشایش یافت . با انگیزه افزایش توان تولید در پاسخ به بازارهای داخل و خارج کشور طرح توسعهوایجاد واحد 3 و نیز بهینه سازی واحدهای 1و2 با هدف ارتقاء کیفیت و افزایش کاریایی در دستور کار قرار گرفت که با نصب ماشین آلات و تجهیزات پیشرفتهومدرن روز, کار بهره برداری از ماشین آلات در اوایل سال 1381 شروع شد

 حجم تولید اینک به بیش از 9 میلیون متر در سال افزایش یافته و امکان ساخت کاشی در تمام ابعاد با کیفیتبرتر فراهم گردیده است

کاشیکاری، آجرکاری، گچبری

هنرهای وابسته به معماری که در کرمان قدمتی بسیار طولانی دارد، بصورت خرده کاشی لعابدار همراه با آجرکاری نمونه های بسیار خوبی از دوران سلجوقی، تیموری و آل مظفر در کرمان موجود است از جمله مقبره خواجه اتابک ( متعلق به دوران سلجوقی ) مسجد جامع و مسجد پامنار. قدیمی ترین نمونه کاشی معرق کرمان در «قبه سبز» واقع در «محله خواجه خضر» است. دکتر پیر نیا عقیده داشتند این کاشی قدیمی ترین نمونه کاشی معرق ایران است و متعلق به دوران قراختاییان ( قبل از دوران تیموری ) است. اما با توجه به پختگی و تکامل کاشی موجود به نظر نمی رسد این کاشی اولین کاشی معرق ایران باشد، احتمالاً زمینة طولانی تری دارد و تجربیات قبلی ای در این زمینه شده است.

قدیمی ترین نمونه گچبری مربوط به دوران سلجوقی در مسجد ملک موجود است. محراب این مسجد دارای گچبریهای بسیار زیبا و بی نظیر است. گچبریهای آرامگاه خواجه اتابک نیز به صورت کتیبه و به خط ثلث و کوفی از دوران سلجوقی باقی است.

قطعات گچبری به همراه آجرتراشی از دوران صفویه و قاجاریه در مجموعه گنجعلیخان موجود است.

28 صفحه فایل Word قابل ویرایش

• تاریخچه‌ی نقاشی‌های عهد صفویه
• آشنایی با پیدایش پایتخت سلسله‌ی صفویه
• آشنایی با موضوعات نقاشی دوره صفویه
• ورود سبک اروپایی به نقاشی ایرانی

رضا عباسی و اهمیت آثار وی

تاریخچه‌ی نقاشی عهد صفوی:

هرات در سال 1507 با حمله‌ی شیبک خان ازبک سقوط کرد. خود او نیز سه سال بعد در جنگ مرو به دست شاه اسماعیل بیست و سه ساله، شکست خورد و به قتل رسید. اسماعیل که قبلاً در ابتدای قرن شانزدهم ، ترکمانان آق قیونلو را تار و مار کرده بود، اکنون با این پیروزی بیشتر موقعیت خودر ا در امپراتوری خویش استحکام بخشید. بعد از هشت و نیم قرن استیلای عرب‌ها و مغولان و تاتارها بار دیگر ایران انسجام یافت. دوره‌ی جدیدی آغاز شده بود، سلسله‌ی صفوی که به دست اسماعیل پایه گذاشته شده بود، به مدت بیش از دویست سال دوام یافت و بعد به دست افغان‌ها منقرض شد.

عهد صفوی از مهمترین دوره های هنری در تاریخ اسلامی ما به شمار می رود. شاهان قدرتمند و هنر دوست سلسله‌ی صفویه توانستد با تکیه بر ملت ایرانی و مذهب تشیع که از این زمان در ایران رسمیت یافت عصر درخشانی در زمینه‌ای مختلف هنری پدید‌ آوردند که در آن میان هنر نقاشی جایگاه ویژه‌ای دارد.

آشنایی با پیدایش پایتخت سلسله‌ی صفوی

پایتخت سلسله‌ی صفویه ابتدا تبریز بود و بعد به قزوین ( اندکی به جنوب شرقی ) منتقل شد. انتقال پایتخت از شرق به غرب ایران اثرات مهمی بر پیشرفت نقاشی ایرانی داشت. در دوران صفویه مرکزیت هنر به شهر تبریز آمد و برخی از هنرمندان هم در شهر قزوین ماندگار شدند. اما اصل سبک نقاشی صفویه در شهر اصفهان به وجود آمد.

بنیانگذار صفویه ، یعنی شاه اسماعیل، شهر تبریز را به پایتختی برگزید و با حمایت بی‌دریغی که از هنرها و هنرمندان به عمل آورد به زودی این شهر مرکز پویایی هنر ـآن عهد شد. می دانیم که تبریز سابقه‌ی هنری طولانی داشت و قبل از قدرت یافتن صفویه نیز کارگاههای نقاشی در این شهر فعالیت داشتند، ولی رونق و اعتلای هنری تبریز زمانی به درخشش نهایی نایل آمد که چنان که گفتیم به دعوت شاه اسماعیل کمال الدین بهزاد و برخی از همکاران و شاگردانش از هرات به این شهر آمدند. بهزاد که در حدود سال 916 ه. ق به تبریز آمد از طرف شاه صفوی به مدیریت کارگاه‌های هنری و ریاست کتابخانه‌ی سلطنتی گماشته شد. نظارت و رهبری هنری وی بود که باعث گردید تا مکتب تبریز به اعلاء درجه در مصور سازی کتاب یابد و نفیس‌ترین کتاب‌های هنری تاریخ ایران در این کارگاه تولید شود. تمامی هنرمندان نامدار مکتب تبریز، یا به طور مستقیم شاگرد بهزاد بودند و یا از سرچشمه‌ی هنر او سیراب شده بودند. لذا مجموعه‌ای بی نظیر از نگارگران خلاق ، آثار ریز نقشی را پدید آوردند که در تاریخ و نقاشی بی همانند است. این هنرمندان علاوه بر فعالت در زمینه‌ی مصور سازی کتب به طراحی فرش و دیگر دستباف‌ها نیز می‌پرداختند.

19 صفحه فایل Word قابل ویرایش