بررسی کاشت غلات و تناوب در استان خراسان (شهرستان بجنورد)

موقعیت و وسعت استان خراسان

مساحت استان خراسان در حدود 313337 کیلومتر مربع و تقریباً یک پنجم مساحت کشور است و بین 30 درجه و 21 دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار گرفته است. این استان از طرف شمال و شمال شرق با اتحاد جماهیر شوروی، از مشرق به استان‌های یزد و اصفهان و سمنان و گلستان محدود است. طول متوسط آن به خط مستقیم در جهت شمالی ـ جنوبی، 750 کیلومتر و عرض متوسط آن در جهت شرقی ـ غربی، 420 کیلومتر است.

آب و هوای استان

به طور کلی عرض جغرافیایی، بادها، بارش، ارتفاع زمین، جهت کوه‌ها و همچنین دریاها و وجود کویرها و صحرای خشک اطراف در آب و هوای هر منطقه موثر است. پس لازم است اثر عوامل فوق بر آن ناحیه مطالعه شود.

خراسان در ناحیه معتدل شمالی واقع است و به طور کلی دارای آب و هوای متغیر می‌باشد و فصل بارش عمدتاً در اواخر فصل پاییز و زمستان و اوایل بهار است. در تابستان هوا گرم و خشک و زمستان‌ها نسبتاً سرد است و اختلاف دمای روز و شب زیاد می‌باشد. دمای هوا از شمال خراسان به طرف جنوب افزایش می‌یابد و از میزان بارش سالیانه کاسته می‌شود. به طور کلی بر اساس مطالعات و آمارهای اداره هواشناسی، تقسیمات آب و هوای استان خراسان به شرح زیر است:

1. آب و هوای سرد کوهستانی

2. آب و هوای معتدل کوهستانی

3. آب و هوای نیمه‌صحرایی ملایم

4. آب و هوای صحرایی بیابانی گرم و خشک

بادهای مهم

• بادهای شمالی و شمال شرقی

در فصل زمستان، بادهای شمالی که از سیبری به طرف جنوب غربی می‌وزند، در مناطق کوهستانی شمال خراسان دما را پایین می‌آورد و گاهی موجب ریزش برف می‌شود. این بادها گاهی از کوه‌های شمالی گذشته، به دامنه‌های جنوبی نیز نفوذ می‌کنند و سبب سردی‌ هوا می‌گردد.

• بادهای غربی

در زمستان و فصل بهار، بادهای باران‌آور غربی پس از عبور از آذربایجان و شمال ایران، به خراسان رسیده باعث اعتدال دمای هوا می‌شود و ریزش باران و برف را سبب می‌گردد.

• بادهای جنوبی و کویری

این بادها از جنوب ایران به طرف شمال می‌رود و از جانب کویر گذشته به خراسان می‌رسد که هوا را گرمتر می‌کند و معمولاً همراه با گرد و غبار است.

• بادهای 120 روزه سیستانی

از شرق در تابستان به جنوب شرقی خراسان می‌وزد و سبب برپاشدن طوفان‌های شن و ریگ‌های روان می‌شود و سرعت وزش آن در جنوب، گاه به 110 کیلومتر در ساعت می‌رسد و اثر منفی بر پوشش گیاهی و کشاورزی و تبخیر و دما در مسیر وزشش دارد.

بارش

بارش سالانه بین 75 تا 500 م.م به صورت باران و تگرگ است و در سال‌های مختلف این میزان تغییر می‌کند و در خشکسالی به حداقل می‌رسد. بیشتر بارش در فصل زمستان و بهار صورت می‌گیرد که قسمت‌های شمالی استان نسبت به مناطق جنوبی این استان دارای بارش بیشتر است.

ارتفاع زمین

در ارتفاعات شمالی استان، دمای هوا به مقدار زیادی کمتر از مناطق پست جنوبی است. در این مناطق پست، اختلاف دمای حداقل و حداکثر مطلق در طی یک شبانه‌روز زیاد است. در تابستان سال 1361، حداکثر مطلق دما تا 49 درجه بالای صفر (در طبس) بالا رفته است و در زمستان همان سال تا حداقل 5/21- درجه (در اسدآباد بیرجند) گزارش شده است.

اثر دریاها

فاصله زیاد استان از دریاها، با توجه به جهت کوه‌ها، موجب به حداقل رسیدن نقش آنها بر آب و هوای خراسان شده است و فقط دریای مازنداران اثرات مثبتی در میزان رطوبت و بارندگی نواحی شمال غرب دارد.

منابع آب

مفهوم بیماری درگیاهان:

گیاه سالم براساس استعداد ذاتی یا موروثی خود، عملیات فیزیولوژیکی مختلفی را که برای ادامه حیات لازم دارد انجام می‌دهد. مهمترین این عملیات عبارتند از:

تقسیم سلولی، تشکیل بافتها و اندامهای مختلف، جذب آب و موادمعدنی از خاک، انتقال مواد خام، فتوسنتز، انتقال مواد ساخته شده برای مصرف و ذخیره، متابولیسم مواد ساخته شده، تولید مثل و بالاخره ذخیره مواد غذایی برای دوران زمستانگذرانی یا تولید مثل.

هر گاه بر اثر عوامل بیماری‌زا یا بعضی از شرایط زیست، اختلالاتی در عملیات فیژیولوژیکی فوق بروز کند که گیاه را از رشد طبیعی باز دارد یا علائم خارجی بیماری (Symptoms) ظاهر شود و یا میزان محصول به نحو غیر طبیعی کاهش یابد، گیاه بیمار است. عوامل عمدة تولید بیماری در گیاهان، موجودات زنده بیماریزا (‌Pathogens) و یا عوامل فیزیکی و شیمیایی محیط زیست گیاه می‌باشند و چگونگی ایجاد هر بیماری بستگی به نوع عامل و گاهی اوقات بستگی به نوع گیاه دارد. در ابتدا عکس‌العمل گیاه نسبت به عامل بیماریزا در نقطه شروع بیماری و بصورت فعل و انفعال شیمیایی غیر قابل روئت است ولی بزودی این واکنش توسعه یافته و باعث تغییرات سلولی و بافتی مشهود گشته و بالاخره آثار بیماری پدیدار می‌شود.

بنابراین مفهوم بیماری در گیاهان عبارتست از هر گونه اختلالی که بوسیله یک پاتوژن یا موجود زنده بیماریزا یا عامل محیطی در عملیات تولید، انتقال، استفاده از مواد غذایی، مواد معدنی و آب روی ‌دهد و باعث تغییرات ظاهری و تقلیل میزان محصول گردد.

ایجاد بیماری بوسیلة پاتوژنها ممکن است به یکی از مراحل زیر انجام گیرد:

مصرف و جذب مواد داخل سلولهای میزبان.

کشتن یا ایجاد اختلال در متابولیسم سلولهای میزبان در اثر مواد سمی و آنزیمها و مواد هورمونی

انسداد راه انتقال مواد غذایی و معدنی و آب.

اهمیت بیماریهای گیاهی:

اهمیت بیماریهای گیاهی برای بشر بعلت خساراتی است که در نتیجة بیماری به گیاهان و فراورده‌های گیاهی وارد می‌شود. میلیونها نفر از ساکنین جهان که خود تولید کننده فرآورده‌های گیاهی می‌باشند برای ادامه حیات به این محصولات احتیاج دارند و بعبارت دیگر بیماریهای گیاهی ممکن است در سرنوشت آنها نقش موثری را ایفا کند.

چکیده :

امروزه انواع آلودگی های محیط های آبی( اقیانوس ها ، دریاها ، دریاچه ها و رودها ) به دلیل اهمیت آنها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته اند . دریای خزر به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان نیز دچار انوع آلودگی ها می باشد . اگر چه بعضی از انواع آلودگی ها از مناطق ساحلی و مستقر در خشکی نشأت می گیرند ، اما عامل عمده آلودگی در دریای خزر آلودگی نفتی می باشد . مواد نفتی اگرچه در اندازه محدود توسط کشتی هایی بسار کهنه با تانگرهای کوچک با گنجایش کمتر از 500 تن در دریای خزر حمل می شوند و افزون بر آن بنادر فاقد محل دریافت و تسهیلات انبار کردن مناسب هستند ، از این رو خطر ریزش این مواد به دریا طی حمل و نقل قابل ملاحظه است . مطالعات و تحقیقات نشان می دهد که با توجه به کمتر بودن عمق دریای خزر در بخش شمالی و بیشتر بودن عملیات اکتشاف و استخراج نفت در این بخش و با توجه به جهت جریانات آب دریای خزر که به سمت بخش جنوبی است ، به نظر می رسد که عملیات حمل و نقل مواد نفتی بیشتر به ضرر بخش جنوبی است این دریا که ایران در آن قرار دارد تمام شود ، هرچند که به دلیل بیشتر بودن عمق دریا در بخش جنوبی ، این موضوع مد نظر قرار نگرفته است. با توجه به اهمیت دریای خزر از نظر شیلاتی ، اقلیمی و اقتصادی ضروری است که به موضوع آلودگی دریای خزر اهمیت ویژه داده شود .

در این مقاله سعی شده است که ابعاد و علل آلودگی نفتی دریای خزر و تاثیرات آن و همچنین راهکارهای مقابله با آن تا حدوده ی مشخص شود.

بررسی جهانی و برآورد خسارت در مورد بیماری‌های ذرت:

ذرت می‌تواند به 60 نوع بیماری مختلف مبتلا گردد که موجب عدم دستیابی به حداکثر محصول‌دهی می‌شوند. PAYAK وRENFRO برآورد کرده‌اند که محصول دانه 10 تا 12 درصد در هندوستان کاهش می‌یابد که با قیمت 60 روپیه‌ای برای هر 100 کیلوگرم میانگین زیان سالانه مبلغ 280000000 روپیه HOOKER در یک بر آورد محتاطانه، زیان سالانه را برای 12 ایالت مرکزی و شمالی (آمریکا) تولیدکننده ذرت، بیش از 436 میلیون دلار تعیین کرده است. بر طبق گفته Kramer ، در اروپا که تولیدکننده بیش از 12% از کل تولید جهانی است، بیماری‌ها، 3% محصول را کاهش می‌دهند. آفریقا، تولیدکننده 5/6% از کل تولید جهانی ذرت است و بیماری‌های پوسیدگی خوشه (ear rots) در تانزانیا باعث 30% کاهش، exserohilum turcicum (he lminthosporium) باعث کاهش بیش از 10% در نیجریه، بیش از 10% در سودان، بوتسوانا، کنیا و زیمباوه و در حدود 10% در مورد موریس و نیاسالند شده است.diplodiazeae و Gibberellaspp. موجب کاهش بیش از 10% در بوتسوانا و زیمباوه و کمتر از 10 % در تانزانیا گردیده و Puccinia Polysora باعث کاهش بیش از 10% در توگو، غنا، ‌اوگاندا و سیرالئون شده است. Kramer‌ گزارش کرده است که Ustilago Maydis‌ نیز کمتر از 10% در غنا، بوتسوانا و نیجریه و بیش از 10% در سودان و کنیا محصول را کاهش می‌دهد. Padwick‌ اعتقاد دارد که مجموعه بیماری‌ها در کشورهای آفریقایی که قبلا مستعمره انگلستان بوده‌اند، 6/13% در سال 1956 م. محصول را کاهش دادند. در برخی از کشورهای واقع در غرب آفریقا Puccinia Polysora‌ به تنهایی باعث 49 تا 95 درصد کاهش محصول شده است. آسیا 8% از کل تولید جهانی ذرت را دارد. Peronospora Philippinensis (Sclerospora) که یک سفیدک دروغی یا داخلی است، باعث 60% کاهش محصول در فیلپین و Puccinia sorghi‌ 1% و Exserohilum turcicum (Helminthosporium) نیز 1% در مالزی محصول را تقلیل می‌دهند. بطور کلی برای آسیا 12% کاهش محصول به علت تاثیر بیماری‌های ذرت برآورد معقولی است. در سطح جهانی به علت خسارات کل بیماریهای ذرت روی‌هم رفته کاهش 32656000 تن محصول دانه یا 4/9% از کل تولید جهان با ارزش 1650 میلیون دلار آمریکا برآورد گردیده است.

بیماری‌ها در دوره از کاشت تا برداشت بر روی محصول تاثیر می‌گذارند. حتی بعد از برداشت محصول، کپک‌ها می‌توانند در انبار مشکلات جدی و مهمی را بوجود آورند.

بیماری‌های ذرت بطور کلی به طبقات زیر گروه‌بندی می‌شوند:

• · پوسیدگی‌های بذر و مرگ ماهیچه
• · بیماری‌های شاخ و برگ
• · پوسیدگی‌های ساقه و ریشه و پژمردگی‌های گیاه
• · پوسیدگی‌های خوشه ماده و چوب بلال
• · بیماری‌های انباری و اختلالاتی که در دانه بوجود می‌آید.

1. بیماری‌های ذرت در دوره اولیه رشد (Seedling stage)

نام بیماری:

پوسیدگی‌های بذر (Seed rots)‌ و مرگ ماهیچه (Seedling blights)

علائم بیماری: کاهش تراکم بوته در هکتار و تنک به نظر رسیدن مزرعه، رشد ناجور و تکه تکه که به علت خفگی بوته‌ها (مرگ ماهیچه) قبل و بعد از ظهور گیاهچه در سطح خاک می‌باشد. زخم‌های فرورفته‌ قهوه‌ای رنگ روی مزوکوتیل، بی‌رنگ شدن و آب سوختگی قسمت‌هایی از طوقه گیاه. پژمردگی گیاهچه‌، رشد و ظاهرشدن عامل بیماری روی قسمت‌های خارجی و پوسیده.

عامل بیماری و مناطق انتشار: Rhizoctonia Spp., Cephalosporiuym acremonium, Fusariummonilifprme,

Pythium species (P.irregulae, P.debaryanum, P.ultimum, etc.), Penicillium oxalicum, Aspergillus Spp.

از عوامل بیماری‌زای فوق، یکی یا تمام آنها ممکن است در تمام نواحی ذرت‌خیز جهان باشد.

مبارزه: مصرف قارچ‌کش‌ها مثل تیرام یا کاپتان به نسبت 5/2 در هزار. انتخاب بذور گواهی شده، سالم. حذف بذوری که خراشیده و پوسته پوسته شده‌اند، اندوپریکارپ یا لایه برون بر آنها صدمه دیده است. خودداری از کاشت بذور سبک و پوک.

2. بیماری‌های شاخ و برگ:

نام بیماری:

(Northern leaf blight) Turcicum leaf blight

علائم بیماری: ظاهر شدن زخم‌های باریک و کشیده دوکی یا بیضی شکل که به رنگ قهوه‌ای یا سبز متمایل به خاکستری می‌باشند.

عامل بیماری و مناطق انتشار: Setosphaeria turcica, Exserophilum (Helminthosporium) turcium‌ پخش و انتشار در تمام نقاط جهان.

مبارزه: کاشت هیبریدها و کمپوزیت‌های مقاوم از جمله: Ganga 101, Deccan, Ganga 5, Kisan, Deccan 101, Jawahar

استفاده مستقیم از قارچ‌کش‌های (زینب، دیتان ـ ام ـ 45) به صورت 3-4 سم‌پاشی برگی از موقعی که ذرت‌ها در حدود 50 سانتیمتر ارتفاع دارند تا موقع تشکیل خوشه ماده.

نام بیماری:

(Southern leaf blight) Maydis leaf blight

بررسی اثرات سطوح مختلف آبیاری و کود ازته سرک بر عملکرد و اجزاءعملکرد دانه آفتابگردان

چکیده:آفتابگردانگیاهی است یکساله که با توجه به اهمیت دانه های روغنی آن ، مطالعه راههای افزایش عملکرد و استفاده از حداکثر امکانات محیطی ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است که یکی از روشهای افزایش عملکرد دانه آفتابگردان ، تعیین بهترین میزان آبیاری و کود ازته سرک در این گیاه می باشد .

نتایج بدست آمده در این آزمایش نشان داد که حداقل و حداکثر عملکرد به ترتیب با مقادیر 45/0 و 65/0 نسبت آب آبیاری به تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A با احتساب 10 درصد رطوبت حدوداً برابر 5066 و 6380 کیلوگرم در هکتار می شود .

عملکرد دانه در دو سطح کودی 100 و 150 کیلوگرم در هکتار از نظر آماری در سطح احتمال 5 درصد برابر و بیشتر از دو تیمار صفر و 50 کیلوگرم ازت در هکتار گردید . در این آزمایش مشخص شد که افزایش میزان آبیاری تا سطح 65/0 باعث افزایش عملکرد دانه گردید و افزایش بیش از آن اثر معنی داری بر عملکرد دانه نداشت . در هر صورت ، افزایش میزان آبیاری از 65/0 تا 75/0 نسبت آب آبیاری به تبخیر از تشتک تبخیر باعث کاهش راندمان مصرف آب شد . بطور کلی در نسبت 65/0 آبیاری ، راندمان مصرف آب حدوداً 18/1 کیلوگرم دانه در متر مکعب و در نسبت 75/0 معادل 98/0 کیلوگرم دانه در متر مکعب گردید . رابطه مثبت و قوی بین CGR در زمان گرده افشانی و عملکرد دانه نشان داد که تخمین عملکرد دانه در مرحله گرده افشانی با محاسبه CGR قابل پیش بینی است .

بطور کلی ،در این آزمایش مشخص گردید که در شرایط اقلیمی و ادافیکی محل آزمایش با استفاده از میزان آبیاری 65/0= IW/EP و بکار گیری 100 کیلوگرم کود ازته سرک، میزان عملکرد دانه بادر نظر گرفتن خسارت پرندگان (حدود 30 درصد) به بیش از 5/4 تن درهکتار می رسد .

مقدمه

آفتابگردان گیاهی است یکساله از تیره کمپوزیته ، بی تفاوت نسبت به طول روز و از خانواده گیاهان گلدار از جنس هلیانتوس بوده که دارای گونه های یکساله و چند ساله می باشد .(1 ,7و10)

آفتابگردان گیاهی دگرگشن و خود ناسازگار است که میزان عملکرد آن به شدت تحت تاثیر وجود و فعالیت حشرات گرده افشان ، بخصوص زنبور عسل می باشد . پس از سویا و کلزا ، آفتابگردان سومین گیاه یکساله زراعی است که جهت تهیه انواع روغن در دنیا کشت می شود (14) . آفتابگردان در بیشتر نقاط دنیا رشد و نمو خوبی داشته و در هر یک از قاره های پنج گانه تولید قابل قبولی دارد . اروپا با بیش از 28 درصد تولید جهانی اولین تولید کننده آفتابگردان می باشد . از کشورهای بزرگ تولید کننده آفتابگردان می توان آرژانتین ، روسیه ، اکراین ، فرانسه و رومانی را نام برد (14) در ایران دلایل عمده پایین بودن عملکرد آفتابگردان را به کشت دیم در بیشتر مناطق کم آب کشور نسبت داده اند . به طور کلی با افزایش میزان و یا دفعات آبیاری ، رشد گیاه بهتر و بیشتر شده و در نتیجه قسمت های مختلف از جمله برگ ها و طبق نیز رشد زیادتری نموده و به این ترتیب با افزایش سطح برگ فتوسنتز نیز افزایش یافته و انتقال مواد به دانه ها بهتر صورت می گیرد که این امر در بهبود عملکرد بسیار موثر است .

مصرف کودهای شیمیایی از جمله کودهای فسفاته قبل از کاشت و کود از ته بصورت سرک در طول فصل رشد ، امکان تغذیه بهتر گیاه را فراهم می آورد . کود ازته رشد رویشی گیاه را افزایش داده و در نهایت سطح سبز محصول و میزان فتوسنتز را بالا می برد . افزایش مصرف کود ازته ، درصد روغن دانه را کاهش داده ولی این کاهش از طریق افزایش عملکرد دانه در هکتار که دانه های روغنی در تهیه روغن ، نیاز به بررسی در مورد راه های افزایش عملکرد و استفاده از حداکثر امکانات محیطی برای رشد بیشتر ضروری به نظر می رسد. آفتابگردان با داشتن درصد روغن و پروتئین بالا می تواند یکی از محصولات مهم در تامین نیازهای داخلی به روغن نباتی و کنجاله باشد.

برای رسیدن به اهداف گفته شده می توان در تعیین بهترین میزان آبی و کودی تحقیق و بررسی نمود .

نام عمومی و نیز نام علمی گیاه آفتابگردان از خصوصیت چرخش آفتابگردان بطرف خورشید منشاء گرفته است . کلمه یونانی هلیانتوس متشکل از دو کلمه هلیوس به معنی آفتاب و آنتوس به معنای گل می باشد . حرکت آفتابگرایی گیاهان جوان آفتابگردان نتیجه خم شدن ساقه در طی دوره رشد سریع می باشد ( 16,13,10) . قطر طبق بیشترین تاثیر را بر بازدهی بـذر دارد . معمولاً برای تولید حداکثر بذر در مزرعه یک قطـر مناسـب وجود دارد ( 15 ) . بطور کلی رطوبت خاک ، استفاده از کود را در حالت کلی بدو طریق توسعه افزایش جذب مواد غذایی و ازدیاد تولید ماده خشک تحت تاثیر قرار می دهد (8 ).