-1- مقدمه

1-1-1- مبداء اولیه برنج:

نام برنج از زبان هندی گرفته شده است که به آن اریسی (Arisi) می‌گویند. در زبان انگلیسی به برنج Rice‌ گفته می‌شود که همان نام عمومی برنج است. در زبان فرانسه Riz و در استان گیلان به برنج (بج) (Bej) و به خوشه آن (ورزه) (Vorze) و به شلتوک آن جو می‌گویند.

کشت برنج که امروزه در تغذیه صدها میلیون انسان در سرتاسر جهان نقش مهمی را عهده‌دار است. در چین و هندوستان سابقه هفت هزار ساله دارد(7)، اما کشت برنج در ایران از 2000 سال پیش متداول بوده است. در زمان هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان نیز در ایران برنج کشت می‌شده است. هم‌اکنون در استان‌های گیلان و مازندران از مناطق تولید برنج در کشور هستند(1).

اعتقاد بر این است که منشاءoryza sativa متداولترین گونه برنج، قاره آسیا است. 90درصد کل تولید برنج از آسیاست، از جمله کشورهایی مثل چین، هندوستان، ژاپن، کره، جنوب شرقی آسیا و جزایر مجاور اقیانوس آرام کشت می‌شود. در خارج از آسیا، کشورهایی مثل برزیل و ایالات متحده با تولید 5/0درصد از برنج مصرفی جهان، بیشترین مقدار تولید را دارند.

بیش از 70% برنج دنیا در مناطق گرمسیری مرطوب آسیا کشت می‌شود و تنها نقاط نسبتاً کوچکی از مناطق خشک به کشت آن اختصاص دارد. با این حال تولید برنج در بعضی نقاط نیمه‌خشک، به ویژه در کشورهایی که آب و هوای مدیترانه‌ای دارند، مانند ایالات متحده آمریکا (کالیفرنیا)، مصر، اسپانیا و ایتالیا بالنسبه حائز اهمیت می‌باشد، زیرا در این مناطق برنج گذشته از اهمیت اقتصادی که دارا می‌باشد، به لحاظ آنکه می‌توان در خاک‌های شور و نمکزده کشت شود، در روند اصلاحی این خاک نقش مهمی را ایفا می‌کند(7).

در مورد قدمت اهلی کردن برنج در مقایسه با گندم، نمی‌توان قاطعانه اظهارنظر کرد، لیکن شواهدی در دست است که برنج در 5000 سال پیش در چین به صورت دیم کاشته می‌شد و آنگاه بعد از گسترش و توسعه زراعت در دره‌ها و دلتاها، گونه‌هایی بوجود آمده که قادر به روئیدن در آبهای راکد شده‌اند(7).

گسترش و انتشار برنج به مناطق خشک و نیمه‌خشک، یعنی آسیای غربی و منطقه مدیترانه‌ در تاریخ‌های بعدی صورت گرفته و احتمالاً در زمان امپراتوری ایران بوده است که گیاه مزبور در بین‌النهرین کشت می‌شده و از آن پس وارد سوریه و ترکستان (ترکیه) شده است. بعد از حمله اسکندر به هندوستان، برنج وارد یونان شد و از آنجا توسط اعراب به کشورهای مصر، مراکش، اسپانیا و غرب آفریقا منتقل گردید(7).

جدول 1-1، سطح زیر کشت، عملکرد و تولید کشورهایی که بیش از 5 میلیون تن برنج در سال تولید می‌کنند را نشان می‌دهد. کلیه کشورها بجز چهار کشور چین، ژاپن، کره و ایالات متحده، بطور کامل و یا عمدتاً کشورهای گرمسیری هستند. چین و هند، هر دو برنج را در مناطق گرمسیری تولید می‌کنند. اگرچه بیشترین سطح زیر کشت برنج در هر دو کشور در رابطه با سیستم‌های رودخانه‌ای آنها در مناطق گرمسیری می‌باشد، متوسط عملکرد کشورهای گرمسیری اساساً کمتر از کشورهای معتدله است: بین 3/4-2 تن در هکتار است، اما قابلیت تولید برنج در در جنوب چین به طور متوسط 7/5 تن در هکتار در مقایسه با 6/5 تا 7/6 تن در هکتار در کشورهای معتدله است. متوسط قابلیت تولید برنج در کشورهای گرمسیری تولید کننده بالا در حال حاضر، 8/2 تن در هکتار است و در طی دهه گذشته، 36/0 درصد افزایش یافته است.

جدول 1-1: کشورهای عمده تولیدکننده برنج، سطح زیر کشت، عملکرد و تولید در سال 1991 در کشورهایی که بیش از 5 میلیون تن در سال تولید دارند.

2-1-1- اهمیت برنج:

اصطلاح «برنج خوردن» در بسیاری از زبان‌ها به منظور القاء فکر «غذا خوردن» یا بطورکلی «خوردن» بکار می‌رود. برنج محصول عمده گیاهان زراعی مهم کشورهای در حال پیشرفت است و قوت غالب بیش از یک سوم جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهد. این ماده غذایی به منزله نیمی از خوراک یک میلیارد و هشتصد میلیون نفر و نیز از ربع تا نیمی از چهارصد میلیون نفر دیگر است (7).