بیماری های گندم و جو

فهرست بیماریهای گندم

الف – بیماری های قارچی

1 - زنگ ها

1 – 1 – زنگ سیاه

1 – 2 – زنگ زرد

1 – 3 - زنگ قهوه ای

2 – سیاهک ها

2 - 1 – سیاهک آشکار

2 - 2 – سیاهک پنهان

2 - 3 – سیاهک کوتوله

2 - 4 – سیاهک برگی

2 - 5 – سیاهک هندی

3 – سفیدک ها

3 - 1 – سفیدک پودری

3 - 2 – سفیدک داخلی

4 – بیماریهای سپتوریایی

4 – 1 - بلاچ برگی

4 - 2 – بلاچ خوشه

5 – بیماری پاخوره

6 – بیماری اسکب خوشه

ب – بیماری های باکتریایی

1 – لکه نواری باکتریایی

2- بیماری خوشه صمغی

ج – بیماریهای ویروسی

1 – بیماری کوتولگی زرد جو

2 – بیماری موزائیک خاکزاد گندم

3 – بیماری موزائیک نواری گندم

د – بیماری های نماتدی

1 – نماتد خوشه کندم

1 – زنگ ها The Rusts

قارچ های عامل بیماری های موسوم به زنگ به شاخه Basidiomycota و راسته Uredinales تعلق دارند. زنگ ها انگل های اجباری بوده و در محیط های مصنوعی کشت و نیز در بقایای مرده گیاهی قادر به رشد نمی‌باشند. زنگ ها ممکن است یک میزبانه یا دومیزبانه و از لحاظ چرخه زندگی ماکروسیکل، دمی سیکل یا میکروسیکل باشند. اکثر زنگ ها چند چرخه یا پلی سیکل اند. بدین معنی که قادرند در طول فصل رشد چندین بار چرخه زندگی خود را کامل کنند. قارچ عامل زنگ در غلات غالباً جنس Puccinia است. زنگ در گندم در مقایسه با سایر غلات اهمیت بیشتری دارد.

سه نوع زنگ (سیاه، قهوه ای و زرد) در گندم و جو شناخته شده است که در ایران زنگ زرد، قهوه ای و سیاه به ترتیب دارای بیشترین اهمیت در گندم می‌باشند. زنگ ها در جو، در مقایسه با گندم ار اهمیت کمتری برخوردار بوده و خسارت کمتری به جو وارد می‌کنند. زنگ قهوه ای در جو با اهمیت تر است. این زنگ ها ممکن است بطور توام در یک بوته گندم نیز دیده شوند.

خسارت زنگ ها بسته به مرحله رشدی گیاه متفاوت است. گیاهان زراعی در صورت ابتلا به زنگ در مراحل بلوغ خسارت بیشتری می‌بینند.

زنگ ها به طرق مختلف باعث خسارت در گیاه می‌شوند :

1- رابطه انگلی غذایی و برداشت مواد غذایی از گیاه

2- بالا بردن شدت تنفس و تعرق در گیاه

3- کاهش سطح و میزان فتوسنتز در گیاه

4- ضعیف شدن و لاغر شدن دانه ها و کاهش قوه نامیه آنها

5- حساسیت وآسیب پذیر شدن گیاهان حاصله از دانه های خسارت دیده از بیماری

1 – 1 - زنگ سیاه گندم و جوBlack (Stem) Rustعامل بیماری  Puccinia graminis

این گونه دو میزبانه و ماکروسیکل (دارای هر پنج مرحله اسپوری معمول در زنگ ها) بوده و علاوه بر گندم به 410 گونه از گیاهان گرامینه از جمله جو، یولاف، چاودار و گندم دوروم (میزبانان ثانوی = Alternative host) حمله کرده و در سرتاسر جهان به شکل وسیعی انتشار دارد. میزبان حدواسط (Alternate host) این قارچ شامل 70 گونه از Berberis و Mahonia است که عمده ترین آنها زرشک زراعی می‌باشد.

این بیماری در ایران نیز از انتشار وسیعی برخوردار بوده ولی تاکنون به اندازه دو زنگ دیگر مشکل ساز نبوده است. این زنگ به لحاظ گرمادوست بودن در نواحی گرم و نیز در آخر فصل زراعی (نزدیک به زمان برداشت) ظاهر می‌شود.

چرخه زندگی

مرحله اوریدیا :

این مرحله با جوانه زنی یک اوریدیوسپور یا ائیسیوسپور روی میزبان گرامینه، نفوذ و توسعه آن بصورت داخل سلولی و با تولید مکینه (هاستوریوم) آغاز می‌شود. پس از استقرار قارچ در میزبان، اسپورزایی صورت گرفته و اوریدیوسپورهای جدید بوجود می‌آیند که در واقح همان مرحله ای است که جوشهای رنگی در میزبان گرامینه مشاهده می‌شود. اوریدیوسپورها منتشر شده و آلودگی های بعدی را موجب می‌شوند. تکرار این مرحله باعث اپیدمی شدن بیماری خواهد شد. اوریدیوسپورها بیضی شکل، تک سلولی و دیکاریون (n+n) و پوشیده از خارهای ریز می‌باشند.

مرحله تلیا :

پس از بالغ شدن گیاه گرامینه مثل گندم، تولید اوریدیوسپورها متوقف و تشکیل تلیوسپورها در همان محل یا در محل جدید آغاز می‌شود. در این مرحله رنگ جوش (Pustule) تیره می‌شود. تلیوسپور ها 2 سلولی و دیپلوئید و دارای دیواره ضخیم می‌باشد و قابلیت پایداری در شرایط سرما و خشکی شدید را داراست و بدین ترتیب اندام زمستانگذرانی قارچ می‌باشد.

مرحله بازیدیا :