الف - بیماری های عمومی حبوبات

1 – بیماری تار عنکبوتی یا مرگ گیاهچه حبوبات Web blight

• عامل بیماری : فرم غیر جنسی Rhizoctonia solani فرم جنسی Thananthephorus cucumeris

قارچ عامل بیماری دامنه میزبانی بسیار وسیعی دارد و تقریباً به همه حبوبات حمله می‌کند. علایم کلی آن شامل مرگ گیاهچه، پوسیدگی بذر و ریشه و نیز مرگ گیاه بالغ است. هنگامیکه این قارچ به قسمتهای هوایی گیاه حمله می‌کند، علایمی شبیه به خسارت کنه‌ها در آن نمایان می‌شود که از اینرو آن را Web blight (بلایت تارعنکبوتی) می‌گویند. علایم زیرزمینی در همه حبوبات یکسان و شامل پوسیدگی ریشه و طوقه است. علایم هوایی تاحدی در حبوبات متفاوت است. در عدس برگهای گیاهان مبتلا برنگ ارغوانی تا بنفش درمی‌آید. در نخود سفید برگها زرد شده و سریعاً فرومی‌ریزند و گیاه از پای درمی‌آید. در لوبیا گیاه ضعیف و پژمرده می‌شود.

کنترل بیماری

1 – ضدعفونی بذر با قارچکش های نظیر PCNB

2 – آیش و تناوب زراعی

3 – کشت غیرعمیق. می‌توان کشت را سطحی انجام داده و بعد از رویش خاک‌دهی نمود.

2 – بیماری پوسیدگی خشک ریشه حبوبات Dry rot

عوامل بیماری :

در لوبیا Fusarium solani f.sp. phaseoli

در نخودفرنگی F. solani f.sp. pisi

در باقلا F. solani f.sp. fabae

در گیاهان مبتلا به این قارچها پوسیدگی ریشه اصلی بصورت خشک دیده می شود. گیاه کوتوله و ضعیف می‌شود و در حالت شدید بیماری ممکن است از بین برود. در لوبیا بر روی ریشه ابتدا لکه های قرمزی بوجود می آید که به تدریج قهوه ای شده و کل ریشه اصلی را می پوشاند. ریشه های فرعی نیز معمولاً منهدم می شوند. دامنه میزبانی این قارچها محدود به گیاه مورد نظر می‌باشد. بقای قارچ اغلب به صورت کلامیدوسپور و نیز کنیدهای بزرگ (ماکروکنیدی ها) با جداره بیرونی ضخیم و یا در خاک و بقایای گیاهی طی سالهای زیاد (حداقل 6 سال) می‌باشد.

کنترل بیماری

1 – استفاده از ارقام مقاوم و تناوب زراعی با گیاهانی مثل چغندر و گندم و جو 6 تا 8 سال

2 – جلوگیری از متراکم‌کاری برای تهویه بیشتر و نیز جلوگیری از کاشت عمیق و آبیاری زیاده از حد

3 – اقدامات بهداشت زراعی از جمله دفن بقایا با انجام شخم و ضدعفونی بذر

4 – دادن کود سرک برای افزایش توان و تعداد ریشه ها در کنترل بیماری مفید می باشد.

زنگ های جو Barley Rusts

زنگ برگ (قهوه ای) جو Barley leaf rust

عامل بیماری Puccinia hordei

این زنگ به لحاظ گرما دوست بودن بیشتر در ارقام دیررس جو دیده میشود. میزبان حدواسط آن لاله کلاغی (Ornithogalum umbellatum) است. سیکل زندگی شبیه زنگ سیاه گندم می‌باشد و هر 5 مرحله اسپوری در آن دیده می شود. عامل این زنگ در برخی نواحی قارچPuccinia hordei  و در بعضی از مناطق P. recondita f.sp. tritici است.

کنترل زنگ برگ جو مثل کنترل زنگ قهوه ای گندم است.

× در جو زنگ زرد و زنگ سیاه نیز شایع است (برای توضیحات بیشتر به بیماری های گندم مراجعه شود)

سیاهک های جو

چهار نوع سیاهک در جو دیده می شود.

1 - سیاهک آشکار جو عامل بیماری Ustilago nuda

خوشه های آلوده به استثنای غشاء نازک فرابر دانه به توده ای از تلیوسپورها مبدل می شوند. این غشاء به راحتی پاره شده و اسپورها با باد پراکنده می شوند و طی چند روز فقط محور سنبله باقی می ماند. آلودگی بذر کاملاً داخلی است. سیکل بیماری و کنترل شبیه سیاهک آشکار گندم است.

2 - سیاهک پنهان عامل بیماری Ustilago hordei

علایم مشخصه سیاهک پنهان، وجود غشاء نسبتاً پایداری است که تا زمان رسیدن دانه، توده تلیوسپورها را در برمی‌گیرد. در بسیاری از موارد، خوشه های سیاهک زده که دیر می‌رسند، درون غلاف برگ پرچم گیر می‌کنند. تلیوسپور نیز جوانه زده و پس از تحمل میوز هسته، 4 بازیدیوسپور را بوجود می آورند که آلودگی را موجب می شوند. بقیه توضیحات و نیز روشهای کنترلی شبیه سیاهک پنهان گندم می باشد.

3 - سیاهک نیمه آشکار

عامل بیماریUstilago nigra

تشخیص این بیماری از سیاهک آشکار در مزرعه غیر ممکن است و تنها راه دقیق مقایسه نحوة جوانه زنی آنهاست. تلیوسپورهای سیاهک نیمه آشکار، بازیدیوسپور تولید می کنند ولی تلیوسپور سیاهک آشکار بجای بازیدیوسپور، لوله های آمیزشی تولید می‌کند. علایم شبیه سیاهک آشکار است و فقط تفاوتی در میزان سفتی غشای فرابر محیطی وجود دارد که در سیاهک نیمه آشکار، سفت تر است. در برخی سویه های U.nigra ریشکها به خوشه آلوده چسبیده باقی می ماند.

بیماری های فیزیولوژیک یا غیر عفونی

Physiological dicease = Abiotic disease

بیماری های فیزیولوژیک به بیماری هایی گفته می شود مکه قابلیت سرایت به سایر گیاهان را ندارند. بیماریهای غیرعفونی شامل تنش های حرارتی شدید و ناگهانی مانند گرما و سرما، تغییرات شدید PH خاک، کمبود یا بیشبود عنماصر کم مصرف یا پر مصرف خاک، عوامل نامساعد آب و هوایی مثل تگرگ و صاعقه، کمبود اکسیژن و سموم طبیعی و شیمیایی موجود در محیط و بالاخره آلودگی هوا می باشد.

اثر حرارت Temprature effect

برای رشد اکثر گیاهان دمای 30-15 درجه سانتیگراد مناسب می باشد، بافت های جوان و درحال رشد بیشتر گیاهان و خصوصاً علفی ها معمولاً به دماهای بالاتر یا پایینتر از حد معمول حساس مسی باشد ولی این حد تحمل بستگی به مرحله رشدی گیاه و گونه گیاه دارد. تغییرات ناگهانی دما، اثرات نامطلوبی در گیاهان می گذارد و عوارض ناشی از دمای بالا کمتر از دمای پایین اتفاق می افتد. گرمای زیاد می تواند باعث آفتابسوختگی (Sun Scald) شود که قسمت رو به آفتاب میوه ها و سبزی ها مانند گوجه فرنگی و پیاز سوخته شود. عوارض ناشی از دمای پایین به دو صورت ظاهر می شود. اگر آسیب وارده در دمای بالاتر از صفر بوجود آید، به آن سرما زدگی (Cilling injury) می گویند و اگر خسارت وارده در دمای زیر صفر وارد شود به آن یخ زدگی (Frost injury) گویند. سرمازدگی در مناطق نیمه گرمسیر در کشت های پاییزه خیار و گوجه فرنگی متداول می باشد.

1 – بیماری آلترناریایی آفتابگردان Sunflower Alternaria disease

دستکم 4 گونه ازAlternaria وجود دارد که می توانند در آفتابگردان ایجاد بیماری نمایند. گونه پنجم نیز یک پاتوژن فرصت طلب می‌باشد.

این قارچها موجب لکه هایی بر روی برگ و ساقه، گیاهچه میری و پوسیدگی طبق در سرتاسر دنیا می شوند.

این بیماری ممکن است بذرزاد باشد و در بقایای گیاهی در نزدیکی خاک پایداری یابد. گیاهان بیشترین حساسیت را در مرحله گلدهی و پرشدن دانه ها دارند.

کنترل بیماری

1 - ضدعفونی بذر

2 – تناوب زراعی

3 – مدیریت بقایا و از بین بردن سریع آنها

4 – گیاهان ی که دیرتر کاشته می شوند در مقایسه با آنهاییکه زدوتر کاشت می شوند، حساسیت کمتری به این بیماری نشان میدهند.

2 – زنگ آفتابگردان

در لوبیا Fusarium solani f.sp. phaseoli

در نخودفرنگی F. solani f.sp. pisi

در باقلا F. solani f.sp. fabae

در گیاهان مبتلا به این قارچها پوسیدگی ریشه اصلی بصورت خشک دیده می شود. گیاه کوتوله و ضعیف می‌شود و در حالت شدید بیماری ممکن است از بین برود. در لوبیا بر روی ریشه ابتدا لکه های قرمزی بوجود می آید که به تدریج قهوه ای شده و کل ریشه اصلی را می پوشاند. ریشه های فرعی نیز معمولاً منهدم می شوند. دامنه میزبانی این قارچها محدود به گیاه مورد نظر می‌باشد. بقای قارچ اغلب به صورت کلامیدوسپور و نیز کنیدهای بزرگ (ماکروکنیدی ها) با جداره بیرونی ضخیم و یا در خاک و بقایای گیاهی طی سالهای زیاد (حداقل 6 سال) می‌باشد.

کنترل بیماری

1 – استفاده از ارقام مقاوم و تناوب زراعی با گیاهانی مثل چغندر و گندم و جو 6 تا 8 سال

2 – جلوگیری از متراکم‌کاری برای تهویه بیشتر و نیز جلوگیری از کاشت عمیق و آبیاری زیاده از حد

3 – اقدامات بهداشت زراعی از جمله دفن بقایا با انجام شخم و ضدعفونی بذر

4 – دادن کود سرک برای افزایش توان و تعداد ریشه ها در کنترل بیماری مفید می باشد.

3 – بیماری پوسیدگی آبکی ریشه حبوبات Wet rot

این بیماری بویژه در مراحل گیاهچه‌ای و توسط گونه‌های مختلف قارچ Pythium بوجود می‌آید. در ایران عامل این بیماری Pythium aphanidermatum  اعلام شده است. این بیماری معمولاً همراه با دو بیماری تارعنکبوتی و پوسیدگی خشک دیده می شود.

کنترل بیماری

از روشهای مقابله با آن می‌توان به ضدعفونی بذر و ایجاد زهکشی برای کم‌کردن رطوبت در مزرعه و استفاده از ارقام مقاوم اشاره نمود. در مورد این بیماری از روش کنترل بیولوژیکی نیز استفاده شده و از قارچ Trichoderma و باکتری های جنس Bacillus استفاده شده است.

بیماری های توتونDiseases of Tobacco

1 – بیماری سفیدک داخلی یا کپک آبی توتونdowney mildew (blue mold) Tobacco

• عامل بیماری Peronospora hyoscyami f.sp. tabacina

بر روی برگ ها لکه ای کلروزه و نکروزه ظاهر شده و در سطح زیری برگها پوشش کرکی سفید و یا در صورت تراکم خاکستری متمایل به آبی ظاهر می شود. این بیماری به صورت موضعی و سیستمیک دیده می شود. علایم بیماری سیستمیک به صورت ضعف عمومی و کوتولگی گیاهانی دیده می شود که از بذرهای آلوده بوجود آمده اند. بیماری دارای چرخه بسیار سریعی است و در عرض یک هفته ممکن است سیکل تکمیل شود (پلی سیکل). در صورت شدت بیماری برگها قهوه ای شده و لوله می شوند. قارچ عامل بیماری در بقایای گیاهی به صورت اُاُسپور و یا میسلیوم زمستانگذرانی می کند. این بیماری بذرزاد است.

کنترل بیماری

1 – از بین بردن بقایای آلوده

2 – ضدعفونی بذور در هنگام کاشت با سمومی مثل ریدومیل (متالاکسیل) و سمپاشی در طول فصل رویشی با همبن سم

3 – از بین بردن گیاهان Solanaceae اطراف مزرعه

4 – استفاده از ارقام مقاوم

5 – برنامه پیش آگاهی نیز در مورد این بیماری با استفاده از داده های آب و هوایی اجرا می شود.

6 –از مقاومت القایی Induced resistance در کنترل این بیماری استفاده شده است.

2 – بیماری سفیدک سطحی توتون Powdery mildew Tobacco

• عامل بیماری Erysiphe polygoni

علایم و چرخه زندگی مثل سایر سفیدکهای سطحی است.

کنترل بیماری

1 – سمپاشی با سموم مؤثر مثل دینوکاپ (کاراتان)

(از استفاده از سموم گوگرد دار پرهیز شود، چرا که اثرات سوئی بر کیفیت توتون خواهد داشت)

2 – مدیریت بقایا و ارقام مقاوم